သတင္းတုေတြကုိ သိျမင္ႏုိင္လား?
သတင္းတုေတြကေတာ့ ေနရာတိုင္းမွာပါပဲ။ သတင္းတုေတြကို Social Media ေပၚတက္လာတဲ့ သတင္းေတြမွာျဖစ္ျဖစ္၊ အုပ္စု ဖြဲ႔ေျပာဆိုေဆြးေႏြးၾကတဲ့ Group Chat ေတြမွာျဖစ္ျဖစ္ ေတြ႕ႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ ကေလးေတြကို အလိုမတူဘဲ အဓမၼ ေခၚေဆာင္သြားတယ္ဆိုတဲ့ သတင္းမ်ိဳး၊ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာသတင္းေတြ၊ သံသယရွိစရာ သတင္းရင္းျမစ္ေတြကေန ေနာက္ဆံုးေပၚ ကင္ဆာေျခာက္လွန္႔မႈဆိုတဲ့ ခိုင္လံုေသခ်ာမႈမရွိတဲ့ သတင္းမ်ိဳးေတြကို တစ္ေယာက္ေယာက္ကေနအၿမဲလို Share ေနမွာပါ။ Collins Dictionary ရဲ႕ 2017’s word of the year မွာ သတင္းတုေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ‘ အမွား။ မၾကာခဏ လူအမ်ား စိတ္ဝင္စားမႈနဲ႔ စိတ္လႈပ္ရွားမႈကို ျဖစ္ေစေသာ။ သတင္းေရးသား ေဖာ္ျပမႈပံုစံေအာက္မွာ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို က်ယ္ျပန္႔ေအာင္ျဖန္႔ေဝျခင္း’ လို႔ ေဖာ္ျပထားတာေတြ႕ရပါ တယ္။
ဒီလိုပ်ံ႕ႏွံ႔မႈကို ကာကြယ္ဖို႔ မေလးရွားႏိုင္ငံဟာ ယခုႏွစ္၊ ဧၿပီလမွာဆိုရင္ သတင္းတုေတြကို ဆန္႔က်င္တဲ့အေနနဲ႔ ျပစ္ဒဏ္အားျဖင့္ ေထာင္ဒဏ္ေျခာက္ႏွစ္အထိနဲ႔အျမင့္ဆံုးဒဏ္ေၾကး မေလးရွားရင္းဂစ္ ငါးသိန္းထိ သတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။ သတင္းတုေတြကို သိျမင္သတိထားမိေစဖို႔ဟာ ဒစ္ဂ်စ္တယ္စာေပမွာ တကယ့္ကိုအေရးႀကီးတဲ့ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုျဖစ္႐ံုမက ဒစ္ဂ်စ္တယ္ေခတ္ရဲ႕ အေရးႀကီးအခ်က္တစ္ခုလည္း ျဖစ္ေနပါ တယ္။ သတင္းတုေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အခ်ိန္တိုအတြင္း သတိ ျပဳအကဲျဖတ္ႏိုင္ဖို႔ အခ်က္တခ်ိဳ႕ကိုေဖာ္ျပရမယ္ဆိုရင္…
၁။ Website နဲ႔ ေဆာင္းပါးေတြရဲ႕ အရည္အေသြးကို စစ္ေဆးပါ
ဇာတ္လမ္းက ဘယ္ကလာသလဲဆိုတာကို ၾကည့္ပါ။ အဲဒီ သတင္း(ေဆာင္းပါး၊ ဇာတ္လမ္း စသျဖင့္) ေတြ႔လိုက္တဲ့ Website ေပၚက တျခားေဆာင္းပါးေတြကို လည္းဖတ္ပါ။ အဓိကထား ၾကည့္ရမယ့္အခ်က္ေတြက မွန္ကန္တဲ့ရည္ညႊန္းေဖာ္ျပခ်က္ေတြသံုးၿပီးေရးသားထားရဲ႕လား၊ ေရးသားေဖာ္ျပခ်က္ေတြမွာ သဒၵါေဖာ္ျပ ခ်က္ေတြက အမွားေတြနဲ႔လားဆိုတာေတြပဲ ျဖစ္ ပါတယ္။
ကိုယ္ဟာယံုၾကည္ရေလာက္တဲ့ သတင္း Site မွာ ဖတ္ေနသလားဆိုတာ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ေသခ်ာသင့္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ေသာ သတင္းအတု Site ေတြဟာလိပ္စာနဲ႔ အမွတ္တံဆိပ္ (Logo) ေတြကို သတင္းအစစ္အမွန္ေဖာ္ျပတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းေတြ ရဲ႕ လိပ္စာေတြ၊ အမွတ္တံဆိပ္ေတြနဲ႔ ဆင္တူယိုးမွား အသံုးျပဳထားတတ္ၾကပါ တယ္။ ဥပမာ- abcnews.go.com ဟာ အစစ္အမွန္ျဖစ္ၿပီး abcnews.com.co ကေတာ့ အမွန္မဟုတ္ပါဘူး။
၂။ အကုန္လံုးက အမွန္လား၊ ဒါမွမဟုတ္ မွန္ေပမယ္႕ ဘာမွမဟုတ္ဘူးလား
တစ္ခါတစ္ရံမွာ သတင္းတုဇာတ္လမ္းတစ္ပုဒ္ဟာ အမွန္တရားပါးပါးေလးဖံုးေနတာမ်ိဳး ျဖစ္ တတ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အေသးစိတ္အခ်က္အလက္ေတြကေတာ့ ဖန္တီးထား တာပဲျဖစ္ပါတယ္။
ဥပမာ-ျဖစ္ရပ္နဲ႔ ေဖာ္ျပထားတဲ့လူေတြက အမွန္ျဖစ္ႏိုင္ၿပီး သူတို႔နဲ႔ ဆက္စပ္ရာ ေျပာစကားေဖာ္ျပခ်က္ေတြနဲ႔ တျခားအခ်က္အလက္ေတြကေတာ့ ဖန္တီးထားတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါ တယ္။ ဒီသတင္းေဖာ္ျပခ်က္ဟာ ဇာတ္လမ္းမဟုတ္ဘူးဆိုတာ ေသခ်ာဖို႔နဲ႔မွားယြင္းေဖာ္ ျပခ်က္မဟုတ္ဘူးဆို တာ ေသခ်ာေစဖို႔တျခားယံုၾကည္ရေလာက္တဲ့ Website ေတြေပၚက ဇာတ္လမ္းတူ၊ အေၾကာင္းအရာတူ သတင္း ေတြကိုရွာပါ။
၃။ Google reverse image search လုပ္ၾကည့္ပါ
ပံုတစ္ပံုဟာ တျခားဘယ္ေနရာမွာသံုးၿပီးသား ျဖစ္သလဲဆိုတာနဲ႔ ဘာရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႔လဲဆိုတာကို ေသခ်ာဖို႔အတြက္ ဓာတ္ပံုတစ္ပံုကို images.google.com မွာ Upload (drag and drop) လုပ္ၾကည့္ပါ။ ဒီလိုလုပ္ျခင္းအားျဖင့္ ဓာတ္ပံုဟာ ေျပာင္းလဲထားသလား၊ ဒါမွမဟုတ္ မွားယြင္းေဖာ္ျပထားသလားဆိုတာကို ဆံုးျဖတ္ ႏိုင္ဖို႔ ကူညီေပးပါလိမ့္မယ္။
၄။ ရွာေဖြမႈတခ်ိဳ႔ကို ကိုယ္တိုင္ျပဳလုပ္ပါ။
တျခားသတင္းရင္းျမစ္ေတြအျပင္ သံသယျဖစ္စရာ သတင္းအပိုင္းအစေတြ၊ ဒါမွမဟုတ္ အခ်က္အလက္စစ္ ေဆးတဲ့ Website ေတြကို ၾကည့္ပါ။ ဥပမာအားျဖင့္ ျပည္တြင္းမွာ ျဖစ္သြားခဲ့တယ္ဆိုတဲ့ ကေလးအဓမၼေခၚေဆာင္ တဲ့သတင္းနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ျပည္တြင္း သတင္းစာေတြမွာ အေသအခ်ာမေဖာ္ျပဘူးဆိုရင္ ဒါဟာထူးဆန္းတယ္လို႔ ဆိုရမွာပါ။
တကယ္လို႔မ်ား ဒါဟာ ျပည္တြင္းက သတင္းမဟုတ္ဘူးဆိုရင္ တျခားသတင္းရင္းျမစ္ေတြ၊ ဒါမွမဟုတ္ Snopes.com ၊ PolitiFact.com နဲ႔ FactCheck.org တို႔လို အခ်က္အလက္စစ္တဲ့ Website ေတြမွာစစ္ေဆးၾကည့္ပါ။ သတင္းတုေတြလား၊ ေကာလာဟလေတြလား၊ ၿမိဳ႕ျပပံု ျပင္ေတြလားဆိုတာကို ေဖာ္ထုတ္သိရဖို႔ ဒီသတင္းရင္း ျမစ္အားလံုးက ကူညီေပးႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။
၅။ သေရာ္စာမဟုတ္ဘူးဆိုတာ ေသခ်ာပါေစ။
သေရာ္စာေတြ၊ ဟာသနဲ႔ အေျပာင္အျပက္ေတြေဖာ္ျပတဲ့ Website ေပၚကဇာတ္လမ္းဆိုရင္ ရည္ရြယ္ခ်က္က ရယ္ေစဖို႔ျဖစ္ၿပီး အေတြးမွား႐ႈပ္ေထြးေစဖို႔ မဟုတ္ဘူးဆိုတာ သိထားသင့္ပါတယ္။ ဒီလို Website ေတြဟာ သတင္းပံုစံ အတုေတြကို ေဖာ္ျပေလ့ရွိၿပီး သေရာ္စာသတင္းေဆာင္း ပါး ဇာတ္လမ္းေတြဟာ ကိုယ့္ကိုရယ္ ေမာေစပါလိမ့္မယ္။ ဒါေၾကာင့္ စာဖတ္သူအေနနဲ႔ ကိုယ္ဖတ္ေနတဲ့အေၾကာင္း အရာဟာ နည္းနည္းေလးလြဲေနလားလို႔ ေတြးမိတယ္ဆို ရင္ သင္ဟာ The Onion လို၊ The New Yorker က The Borowitz Report လိုမ်ိဳးသေရာ္စာ Site တစ္ခုခုမွာ စာဝင္ဖတ္မိေနတာမဟုတ္ဘူးလားဆိုတာကို စစ္ေဆးၾကည့္ ခ်င္ပါတယ္။
Ref : Can You Spot Fake News?
စႏၵာထြန္း
